هنرهای نمایشی در عصر معاصر: تئاتر مدرن ایران

سرآغاز تئاتر مدرن ایران: قاجار

پیشینه و آغاز نمایش معاصر ایران برمیگردد به دوره ی ناصرالدین شاه قاجار. تا قبل از سفرهای سه‌گانه ناصرالدین شاه به اروپا تئاتر غیرتعزیه‌ای ایران تنها به یک سری نمایش‌های سبک کوچه بازاری خلاصه می‌شد. روحوضی و تقلیدکاری نمونه‌ای از آن بود.
پس از سفر ناصرالدین شاه قاجار به اروپا و دیدن شکوه و عظمت اپراها و سالن های نمایشی آنجا، برای اجرای تئاتر مدرن فرمان به تأسیس سالنی در تهران داد.
در همین دوران، نخستین نمایش‌های غیر مذهبی به زبان فارسی نوشته و بازی شد.

مشروطه

یکی از موسسات تئاتری ایران سازمانی بود به نام “تئاترملی” که به وسیله عده ای از سرشناسان مملکت تشکیل شد و اغلب نمايشنامه های مولیر را اجرا می‌کردند. تئاتر ملی اولین موسسه مستقل تئاتر در ایران بود. تئاتر ملی و در پی آن گروه های مختلفی به ویژه کلوپ “ایران جوان” تاسیس شدند.
“کمدی ایران” به عنوان اولین گروه نمایشی با اصول تئاتری که سید علی نصر پس از تحصیل درام در اروپا و زمان بازگشت به ایران پایه گذاری کرد.

دهه بیست

تئاتر نوین ایران پس از سال ۱۳۲۰ ه.ش آغاز می‌شوند؛ ادبیات نمایشنامه نویسی که وظیفه نقادی خود را تحصیلکرده بود به راه رشد افتاد. در این دوره ترجمه آثار کلاسیک جهان در زمینه نمایشنامه نویس آغاز شد؛ یعنی آثار شکسپیر، آخیلوس، شیلر، مولیر، گوگول، چخوف، گورکی، سارتر، کامو و دیگران.
نويسندگان ایران مثل صادق هدایت، عبدالحسین نوشین و صادق چوبک توجه شان را به نمایشنامه نویسی معطوف کردند.

کودتا و تئاتر ایران: تئاتر ابزورد ایرانی

نوآوری های تازه و فضای پس از جنگ اروپا و آمریکا و ناامیدی های پس از کودتای سال ۳۲ ایران، بستر طغیان و آنارشیسم فکری و ورود و قدرتمند شدن اگزیستانسیالیسم و تئاتر ابزورد را فراهم کرد.
اولین نمایش ابزورد ایرانی را می‌توان “گلدان” نوشته “بهمن فرسی” دانست. نمایشی با استقبال جلال آل احمد که در آن دوران از اعتبار زیادی در جامعه روشنفکری برخوردار بود، همراه شد.

كارگاه نمايش يكي از تاثيرگذارترين گروه‌هاي تئاتري ايران بود. يكي از اين تاثيرات اضافه‌كردن سه واژه به فرهنگ تئاتر ايران است.
سه واژه و مفهوم كه براي اولين‌بار به‌طور جدي توسط كارگاه نمايش در عرصه ادبيات نمايشي و اجراهاي تئاتري ايران معرفي شد: رپرتوار (Repertoire) به مفهوم مجموعه پيوسته نمايشي.
اجراي جنرال به مفهوم آخرين اجراي داخلي گروه قبل از نمايش براي تماشاگران.
و در آخر هپنينگ: نمايشي كه يك‌بار اتفاق مي‌افتد.

آخرين نمايش اجراشده در كارگاه، نمايش چاه نوشته داود دانشور و كارگرداني رضا قاسمي است. كارگاه نمايش در سال ۱۳۵۷ آخرين سال فعاليت خود را تجربه كرد.