سبک های معماری دوران باستانی تا مدرن ایرانی
معماری در تاریخ هنر پارسیان یکی از عالی ترین و غنی ترین هنر ها محسوب میشود، که قدمتی هزاران ساله دارد شروع تاریخچه معماری پارسی را از دوره ایلامیان آغاز میشود، در این مقاله نگاهی به معماری ایران در دوره قبل از اسلام و بعد از اسلام میاندازیم و سبک های تاریخی معماری پارسی آشنا میشویم.
شروع تمدن پارس، پیدایش اولین سبک معماری ایرانی
پیش از اسلام، دو سبک معماری در ایران وجود داشت، نخست معماری پارسی کار معماران هخامنشی و سبک بعد معماری پارتی که منسوب به اشکانیان بوده است.
1250 سال پیش از میلاد مسیح، در فلات ایران تمدنی به نام ایلام شکل گرفت، چغازنبیل (ChoghaZanbil Ziggurat) نام یکی از بنا های خشتی مربوط به تمدن ایلام است که به عنوان بزرگترین بنای خشتی جهان و کهن ترین بنای ایران شناخته میشود.
در هزاره اول میلاد مسیح گروهی از اقوام آریایی به ایران مهاجرت کردند و تمدن مادها را شکل دادند، معماری عصر مادها را به دو دسته تقسیم میکنند، معماری صخره ای و معماری آزاد. معماری صخره ای جنبه مذهبی داشتند و معمولا آرامگاه ها بودند برای سبک معماری آزاد میتوان “تپه نوشیجان” را مثال زد.
در سده ششم تا چهارم پیش از میلاد دوران شکوهمند کاخ های هخامنشی با معماری هنرمندان، آغاز میشود. آرامگاه ها و بنا های مهم دوره هخامنشی مربوط به شاهان است و از مهمترین بنا ها معماری این دوره میتوان از “تخت جمشید” آرامگاه کوروش بزرگ یاد کرد.
معماری پیش از اسلام
پیش از اسلام، اقوام مختلفی در سرزمین ایران سکونت داشتند که هر کدام سبک معماری خاص خود را داشتند. از جمله مهمترین این اقوام میتوان به ایلامی‌ها، هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان اشاره کرد.
- ایلامی‌ها: این قوم، سازندگان زیگورات‌ها یا برج‌های پلکانی بودند که به عنوان معابد مورد استفاده قرار می‌گرفتند.
- هخامنشیان: هخامنشیان با ساخت کاخ‌های عظیم و باشکوهی چون تخت جمشید، نشان دادند که چه تسلطی بر معماری و مهندسی دارند.
- اشکانیان: اشکانیان نیز به ساخت کاخ‌ها و قلعه‌های مستحکم شهرت داشتند.
- ساسانیان: ساسانیان با ساخت کاخ‌های باشکوه و آتشکده‌های عظیم، به اوج شکوفایی معماری ایران در دوران پیش از اسلام رسیدند.
معماری اسلامی
با ورود اسلام به ایران، معماری نیز تحولات چشمگیری را تجربه کرد. مساجد، مدارس، کاروانسراها و آرامگاه‌ها از جمله مهمترین بناهای این دوره هستند.
- دوره اولیه اسلامی: در این دوره، معماری ایرانی تحت تأثیر معماری اسلامی قرار گرفت و مساجد اولیه با الهام از مساجد کوفه و دمشق ساخته شدند.
- دوره سلجوقی: سلجوقیان با ساخت بناهایی مانند مسجد جامع اصفهان، به معماری ایران شکوه و عظمت بخشیدند.
- دوره ایلخانی: ایلخانان با آوردن معماران چینی، سبک جدیدی را در معماری ایران ایجاد کردند که به سبک رازی معروف است.
- دوره تیموری: تیموریان با ساخت بناهایی مانند مسجد گوهرشاد، به معماری ایران شکوه و زیبایی بخشیدند.
- دوره صفوی: صفویان با توجه به اهمیت شیعه، به ساخت مساجد و زیارتگاه‌های شیعی پرداختند.
- دوره قاجار: در دوره قاجار، معماری ایران تحت تأثیر معماری اروپایی قرار گرفت و بناهای بسیاری با تلفیق معماری ایرانی و اروپایی ساخته شد.
ویژگی‌های معماری ایرانی
- توجه به تقارن و هندسه: تقارن یکی از مهمترین اصول معماری ایرانی است.
- استفاده از مصالح طبیعی: سنگ، آجر، چوب، گچ و کاشی از جمله مصالحی هستند که در معماری ایرانی به طور گسترده استفاده می‌شد.
- تزئینات ظریف: کاشی‌کاری، گچبری، آینه‌کاری و نقاشی از جمله تزئینات رایج در معماری ایرانی هستند.
- توجه به نور و سایه: نورپردازی و ایجاد بازی نور و سایه در معماری ایرانی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
- ارتباط با طبیعت: معماری ایرانی همواره با طبیعت در ارتباط بوده است و از عناصر طبیعی مانند آب، گیاهان و حیوانات در طراحی بناها استفاده می‌شده است.
نتیجه‌گیری
معماری ایران، میراثی گران‌بها و ارزشمند است که نشان از خلاقیت، ذوق هنری و تمدن غنی ایرانیان دارد. این هنر، با گذشت زمان و تغییر سبک‌ها، همچنان زنده و پویاست و الهام‌بخش معماران معاصر است.
لطفا توجه داشته باشید که این تنها یک معرفی کلی از تاریخچه معماری ایران است و برای کسب اطلاعات بیشتر، می‌توانید به منابع تخصصی مراجعه کنید.
